Cwrdd â’r ymchwilydd: Dr Malik Zaben

Mae Dr Zaben yn ddarlithydd mewn niwrolawdriniaeth sydd â diddordeb arbennig mewn deall niwrogenesis a niwroblastigedd ar ôl anaf trawmatig i’r ymennydd (TBI). Mae ei ymchwil yn archwilio dulliau therapiwtig posibl sy’n targedu llwybrau niwrolidiol i gyfyngu ar ddifrod i’r ymennydd ar ôl anaf, a gwella atgyweirio.

Mae eleni wedi bod yn un llwyddiannus arall i’n tîm ymchwil anafiadau trawmatig i’r ymennydd ym Mhrifysgol Caerdydd, er gwaethaf yr heriau y mae’r pandemig COVID-19 wedi’u hachosi.

Rydym wedi gallu mynd i’r afael â rhai agweddau newydd ar ein maes ymchwil, sy’n cwmpasu’r sbectrwm eang o wyddoniaeth sylfaenol ac ymchwil glinigol.

Yr ymchwil

Roedd y pandemig COVID-19 yn golygu bod yn rhaid i ni adael y labordy ganol mis Mawrth 2020 ac nad oeddem yn gallu dychwelyd tan ganol mis Gorffennaf.

Er gwaethaf yr aflonyddwch mawr hwn, gallwn yn awr barhau â’n hymchwil yn fewnol. Gan adeiladu ar ein canfyddiadau blaenorol, rydym wedi cynhyrchu data newydd a pherthnasol ar y llwybrau llidiol a ysgogwyd gan ffitiau ac anafiadau trawmatig i’r ymennydd, sy’n gysylltiedig iawn â diffygion niwrowybyddol tymor hir mewn cleifion o’r ddau gategori.

Ein targed allweddol o ddiddordeb yw HMGB1, protein sy’n cael ei ryddhau gan gelloedd imiwnedd mewn symiau sylweddol ar ôl epilepsi ac anaf trawmatig i’r ymennydd ac a gydnabyddir fwyfwy fel prif newid niwro-lid yn y cyfnod acíwt ar ôl anaf.

Mae lefelau uwch o HMGB1 yng ngwaed cleifion ag anaf trawmatig i’r ymennydd yn gysylltiedig â chanlyniadau gwaeth mewn cleifion ag epilepsi yn ogystal ag anaf trawmatig i’r ymennydd. Gall blocio’r protein hwn mewn modd amser-benodol arwain at yr ateb i leihau’r milieu niwrowenwynig a grëir ar ôl anaf a gwella prosesau trwsio’r ymennydd.

Er i ni weld HMGB1 yn cael ei ryddhau’n sylweddol o’r blaen ar ôl anaf, rydym bellach wedi darganfod bod HMGB1 yn cael effaith andwyol ar allu bôn-gelloedd niwrol i gynhyrchu niwronau newydd neu atgyweirio ffeibrau celloedd nerfol ar ôl anaf.

Eleni rydym hefyd wedi nodi’r derbynyddion a’r llwybrau sy’n gysylltiedig â’r effaith a grybwyllir uchod ac, yn bwysicach, wedi llwyddo i wrthdroi effeithiau HMGB1 gan ddefnyddio rhai strategaethau cyffuriau newydd.

Mae’r canfyddiadau hyn yn paratoi’r ffordd ar gyfer adnabod cyffuriau posibl y gellir eu defnyddio i wella trwsio celloedd nerfol ar ôl anaf.

Rydym bellach wedi cyhoeddi rhai o’n canfyddiadau allweddol mewn dau bapur a adolygwyd gan gymheiriaid yn y Journal of Brain Science a’r Journal of Scientific Reports.

Rydym wedi cyflwyno ein gwaith ar lwybrau sy’n cynnwys HMGB1 a chytocinau llidiol eraill sy’n ymwneud ag epilepsi i’w gyhoeddi yn y Journal of Neuroinflammation (dan adolygiad).

Beth nesaf?

Wrth symud ymlaen, byddwn yn dilysu ein canfyddiadau mewn meinwe ymennydd dynol. Gyda chydsyniad cleifion sy’n cael niwrolawdriniaeth, byddwn yn cael samplau bach o feinwe arferol yr ymennydd a fyddai fel arall wedi cael eu gwaredu fel rhan arferol o’r lawdriniaeth.

Yna gallwn dyfu’r celloedd hyn mewn system meithrin in vitro 3D arbenigol sy’n dynwared eu rhiant amgylchedd naturiol in vivo yn agos. Gyda modelau anafiadau gollwng pwysau wedi’u cyfrifo’n ddoeth, rydym yn astudio effeithiau rhwystro HMGB1 ar wella gwaith atgyweirio’r ymennydd ar ôl anaf.

Gyda thystiolaeth gan feinweoedd cnofilod a dynol, gobeithiwn egluro rôl niweidiol bosibl HMGB1 mewn anafiadau trawmatig i’r ymennydd a darparu nodau therapiwtig addawol ar gyfer gwella canlyniadau cleifion anafiadau trawmatig i’r ymennydd.

Rydym yn parhau i wneud cynnydd cyffrous ac rydym yn hynod ddiolchgar am gefnogaeth barhaus ein cyllidwyr.