Technoleg sy’n newid gêm: Bydd grant o £1m yn galluogi ymchwilwyr Uned BRAIN i ddarganfod annormaleddau yn yr ymennydd sy’n achosi afiechyd

Mae ymchwilwyr ym Mhrifysgol Caerdydd wedi cael cyllid a fydd yn eu galluogi i fapio’r ymennydd i drin clefydau fel epilepsi, dementia, a sglerosis ymledol, yn well.

Sicrhawyd grant o £1 miliwn gan y Cyngor Ymchwil Feddygol gan Brifysgol Caerdydd, ynghyd â Choleg Prifysgol Llundain, Leeds a Phrifysgol Cape Western Reserve. Mae tîm Prifysgol Caerdydd yn cynnwys yr Athro Derek Jones, yr Athro Liam Gray, Khalid Hamandi a Dr Marco Palombo o Brifysgol Caerdydd.

Bydd y grant yn galluogi ymchwilwyr i ‘wneud yr anweledig yn weladwy’ trwy gael delweddau o ansawdd uchel o’r ymennydd dynol a dysgu’r mapio rhwng Delweddu Cyseiniant Magnetig (MRI) a histoleg, yr astudiaeth ficrosgopig o feinwe dynol.

Gwneud yr anweledig yn weladwy

Esboniodd yr Athro Liam Gray, “Un o’r heriau allweddol wrth wneud diagnosis o glefyd yr ymennydd fel epilepsi, dementia neu sglerosis ymledol yw’r anhawster i ganfod annormaleddau cortigol bach a chynnil nad ydynt yn hawdd eu hadnabod. Gall sganwyr MRI confensiynol ganfod signalau annormal, ond mae’n amhosibl dweud beth sy’n eu gyrru; gallai hyn fod yn wahaniaethau mewn maint, siâp neu ddwysedd celloedd. Ar hyn o bryd, dim ond trwy dorri’r meinwe a’i harchwilio o dan ficrosgop y gellir cael gwybodaeth o’r fath.”

Archwilio’r cortecs gan ddefnyddio offer o’r radd flaenaf

Bydd y cyllid yn galluogi ymchwilwyr i fanteisio ar ddatblygiadau mewn ffiseg MRI, sy’n dal yr addewid o ganfod a nodweddu annormaleddau meinwe sy’n “anweledig” ar hyn o bryd. Mae technolegau o’r fath wedi’u cymhwyso i archwilio mater gwyn, sy’n gysylltiedig â chlefydau seiciatrig fel sgitsoffrenia, ond mae’r cortecs yn parhau i fod heb ei archwilio i raddau.

Er mwyn goleuo meinwe heintiedig, bydd ymchwilwyr BRAIN yn sganio cleifion mewn offer o’r radd flaenaf, yn tynnu meinwe patholegol trwy lawdriniaeth, yn ei gludo i sganiwr MRI arbrofol i’w sganio’n estynedig, ac yna bydd microsgopeg golau a microsgopeg electron yn cael ei ddefnyddio. Mae’r technegau hyn yn ein galluogi i weld yr ymennydd dros amryw o raddfeydd o chwyddo.

Bydd hyn yn ein galluogi i sefydlu ‘olion bysedd’ signalu MRI o brosesau clefydau penodol yn y cortecs sydd ar hyn o bryd yn anweledig i MRI confensiynol, gan greu newid sylweddol yn ein gallu i leoleiddio patholegau yn yr ymennydd a’u monitro anfewnwthiol dros amser.

Ariannu cyfleoedd ymchwil

Bydd y grant hefyd yn ariannu Cymrawd Ymchwil Clinigol 18 mis mewn swydd Niwrolawdriniaeth Weithredol Arbrofol. Bydd y Cymrawd Ymchwil Clinigol yn gyfrifol am baratoi a recriwtio cyfranogwyr yr astudiaeth yn ogystal â delio gyda meinwe lawfeddygol yn ystod yr astudiaeth a’i phrosesu.

Bydd yr Athro Gray yn cynnal llawdriniaeth i dynnu samplau meinwe o gleifion, a fydd yn cael eu cysylltu’n ddienw gyda’r gwaith fel y gall data aros yn gyfrinachol. Yna caiff ei brosesu yn Labordai Meinweoedd Dynol Uned BRAIN yn Ysbyty Athrofaol Cymru (YAC). Yna bydd samplau’n cael eu hanfon at gydweithwyr ar y grant MRC a fydd yn sganio’r meinwe a’i phrosesu ar gyfer Imiwnohistocemeg (IHC) a microsgopeg electron a fydd yn dangos tystiolaeth o glefydau a fydd yn cael eu mapio i’r Delweddu Cyseiniant Magnetig (MRI).

Dywedodd yr Athro Liam Gray, “Os bydd yn llwyddiannus, gallai’r dechnoleg hon ein helpu i leoleiddio’r patholeg cortigol sy’n achosi epilepsi yn yr ymennydd a chaniatáu i lawdriniaeth gael ei thargedu’n fwy cywir i wella epilepsi. Gallai hefyd ehangu’n sylweddol y boblogaeth o gleifion sy’n addas ar gyfer llawdriniaeth, y gwyddom fod y trawiad yn deillio o rywle ynddynt, ond bod eu sganiau MRI yn edrych yn gwbl normal.”